اجتماعی
مبنا آیین اسلام بر اجتماعی بودن قرار گرفته میباشد تا بشر را از معاش شخصی و عزلت برهاند. به همین جهت میبینیم اسلام عزلت و تنهایی همپا با رمز و نیاز اعتکاف را نیز بین عده، آن هم در مسجد غدیر بلوار معلم مشهد جامع گزینه پیشنهاد قرار میدهد.
در اصلً یکی‌از علل تأکیدات نبی اسلام(ص) و ائمه معصومین: بر حضور در نماز جماعت به طور صفوف فشرده و دارای انسجام، ساخت روحیة تعاون فی مابین نمازگزاران و ارتقاء بُعد اجتماعی مسلمانها در کنار جاری ساختن جاری ساختن عبادی آن ها میباشد. و این حضور میتواند از سرو صدا و عنان گسیختگی که جامعه به گذر زمانِ مجال در گیر آن میشود، پرهیز نماید و تشکیل این اجتماعات در جای مقدس مسجد غدیر فلاحی مشهد ، منجر میگردد تا مؤمنین ذیل دقت و موعظه عالمان و مبلغان فقهی قرار گیرند.[6]
از سوی دیگر، با اکران همبستگی و پیوستگی مسلمانها در مسجد، همدلی و ملازمت و همراهی آن ها همگی روزه اعلام میگردد. همینطور مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد ادله مهمی برای شناخت با مؤمنین و استحضار از هم اکنون یکدیگر و امداد در وقت نیاز و دعا در وقت دغدغه یکدیگر است. همینطور مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در رویکرد معبود و برطرف کردن نیاز نیازمندان و راءس پیکار با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و تجهیزات به خواسته تداوم مبارزات و محافظت دستاوردها و پیروزیها مسجد بابا غدیر مشهد به شمار می رفته و می رود. امام رضا(ع) میفرماید: «إِنَّمَا جُعِلَتِ الْجَمَاعَةُ لِئَلَّا یَکُونَ الْإِخْلَاصُ وَ التَّوْحِیدُ وَ الْإِسْلَامُ وَ الْعِبَادَةُ لِلَّهِ إِلَّا ظَاهِراً مَکْشُوفاً مَشْهُوداً لِأَنَّ فِی إِظْهَارِهِ حُجَّةً عَلَی أَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ لِیَکُونَ الْمُنَافِقُ وَ الْمُسْتَخِفُّ مُؤَدِّیا این کهً لِمَا أَقَرَّ بِهِ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ وَ الْمُرَاقَبَةَ وَ لِیَکُونَ شَهَادَاتُ النَّاسِ بِالْإِسْلَامِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ جَائِزَةً مُمْکِنَةً مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الْمُسَاعَدَةِ عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی وَ الزَّجْرِ عَنْ کَثِیرٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل؛[7] [نماز] جماعت بدان جهت مقرر گردیده است تا اخلاص، توحید، اسلام و پرستش خداوند تمامی ظواهر، آشکار و مشهود باشند؛ چون در آشکار کردن این کارها، حجت خدای یگانه بر اهل خاور و باختر جانور است. همینطور [به خیال آن بایستی احکام اسلام آشکارا عملی خواهد شد و بر جاری ساختن آن محافظت نمایند] تا منافق و سست آئین نیز آنچه را [به گویش] بدان اقرار نموده است، به مکان آورد و اسلام و نگهداری بر آن را اظهار نماید. و برای آنکه مدرک دادن مردمان به مسلمانی یکدیگر، جایز و ممکن باشد. همینطور استعانت در نیکوکاری و زهد و پرهیز از اکثری از نافرمانیهای آفریدگار عزیز و جلیل [با حضور در نماز جماعت متفحص میشود].»
بدین ترتیب با اعتنا به‌این حرف گهربار، کارهایی مانند گردآوری امداد برای نیازمندان، پرداخت وام، اعطای سرویس ها درمانی، اقدامات برای تسهیل تزویج جوان ها، طراحی برنامه برای عیادت و طغیان از بیماران مخصوصاً بیماران اهل مسجد و اموری از این قبیل، کلیه از مصادیق تعاون بر «برّ و زهد و تقوا» میباشد.
5. سیاسی
یک کدام از کارکردهای اصلی مسجد، کارکرد سیاسی میباشد که از مجال فرستاده آفریدگار(ص) بر آن تأکید گردیده و حال نیز عنایت آن تماما معین میباشد. برهمین اساس، آن حضرت بعد از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی همگانی و محل تجمع مسلمان ها برای ادای فرایض فقاهتی بود، تحت عنوان مقر حکومت و بنیان سیاسی اسلام برگزید. در عصر های سپس نیز بیش خیس کارها سیاسی آن روز مانند معرفی خلیفه، مراسم بیعت با او، برکنار و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد شکل می گرفت.
در زمان انقلاب اسلامی کشور‌ایران بعد از شالوده اعتقادی و عبادی، پر رنگ ترین، فعال ترین و بارزترین نصیب عمل مساجد در شالوده سیاست بوده میباشد؛ به دلیل آنکه مساجد در دور اندیشی و بیداری گردآوری ها در زمان قبلی و پس از انقلاب نقش مؤثری داشته اند و درحال حاضر نیز استعمارگران دنیا از مسجد بیشتراز هر بنیان انقلابی می ترسند.
حضرت امام خمینی ; در تبیین آنگاه سیاسی مسجد میفرمایند: «البته درخصوص اسلام، آغاز کردند تبلیغات کردن به اینکه اسلام یک مکتبی میباشد که میگوید: ملایم، به تدریج. لابد پیش میایند، یک مکتبی میباشد که مرتبط با دعا و بیان و یک روابطی مابین عموم و مابین تولید کننده و سیاست، کاری به آن ندارد، اسلام به حکومت کاری ندارد، به سیاست کاری ندارد، این را آنقدر تبلیغات روی آن کردند که در جامعه خویش روحانیت هم به خورد آنها هم دادند که اکثری از آنان هم همین اعتقادوباور را پیدا کردند.... که روضه خوان مسجد برود و نماز بخواند و پهنا میکنم از این صنف امور؛ درس بگوید و مباحثه بکند و آن آداب شرعیه را به عموم علامت دهد. آنهادیدند که نماز روحانیون و نماز اسلام هیچ به آنان خسارت ندارد، هرچه میخواهند نماز بخوانند.»[8]
6. جهادی
پژوهش کتاب ها تاریخی به نیکی روشنگر آن میباشد که از اولِ اسلام کلیه فعالیتها مثلا: عده، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام شم خطر و بیم از اسیب معاند، در مسجد شکل می پذیرفته میباشد. مسجد خیر فقط محل اعزام نیروها و طرح نقشه های جنگی بوده، بلکه نبی خداوند(ص) امر می دادند در شکل وجود مسجد، خیمه فرماندهی وی را در کنار آن نصب نمایند؛ به گونه ای که در نزاع با «بنی نضیر» به بلال دستورداد تا خیمة وی را در کنار مسجد کوچکی مجاورت آن محل نصب نمایند؛ البته هنگامی که آن چادر آیتم شناسایی و غرض تیر معاند قرار گرفت، حضرت فرمودند تا چادر را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل کنند تا از تیررس معاند دور باشد.[9]
آنچه در زمان مبارزات و فعالیتهای انقلابی در بعد از ظهر حاضر و در روزگار قبلی، حین و پس از انقلاب اسلامی کشور‌ایران پر‌نور گشت، آن میباشد که مساجد صرفا جایگاهی میباشند که در جوّی آکنده‌از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای جنگجو، مؤمن و شجاع را در خویش مکان داده و از این شیوه، در جهت بیداری و دور اندیشی بخشی به گروههای متعدد مردمی، رسالت خود را عینیت بخشیده میباشد. به همین برهان میباشد که معاندان از مساجد تحت عنوان مرکزها نیرومند حمایت انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی، در خوف و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج تهاجم ها خویش قرار داده اند و هم در حال حاضر نیز معاندان داخلی و فرنگی در صدد به دور کردن عموم به خصوص جوان ها از مساجد میباشند.
بت شکن مجال، امام خمینی ; با ادراک این آلرژی معاندان، بارها خطر طلاق انقلاب از مساجد را گزینه تأکید قرار داده و فرموده اند: «در‌صورتی‌که این مسجد و راس ستاد اسلام حاذق باشد، خوف از فانتومها نداشته باشید! خوف از ایالات متحده و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز بایستی هراس داشته باشید که شما پشت فرمایید به اسلام، پشت فرمائید به مسجد.»[10]
7. رسانه ای
یکی‌از نیازهای اصلی انسان، وسایل ارتباطی میباشد تا انسانها را از خبرها اساسی آگاه ساخته و آنها را در رویدادها به کمک یکدیگر طلبیده و از حملة معاندان دانایی داده، آن ها را آمادة تامین کند. آئین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در لحاظ گرفته و مکانی به اسم «مسجد» را تحت عنوان مقر ارتباطی بسیار اساسی در ارتقاء پیوندهای انسانی و توسعة فرهنگی اسلام معرفی نموده است. به همین ادله کارکرد رسانة رابطه جمعی با همة تحولات تکنیکی، وقتی قرین موفقیت قلمداد میشود که بتواند عمیق ترین رابطه و لینک و پیوند را با کاربر برقرار سازد که‌این خصوصیت صرفا در مسجد یافت میگردد.
هر یک‌سری ممکن میباشد اینگونه تلقی خواهد شد که با وجود وسایل رابطه جمعی پیشرفتة مدرن، این نقش مساجد، مداقه قبل خویش را از دست داده میباشد؛ اما پیشرفت مساجد در همه نقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانها دارااست، منجر شد‌ه‌است تا مساجد نقش اساسی و غیر قابل انکار خویش را در‌این کارکرد انجام کنند.
در اینجا مطلوب میباشد به بعضا ویژگیهای خاص رسانه ای مسجد اشاره میگردد:
1. پیام مسجد، عمومی بوده و خبرها محرمانه و سری ندارد؛ به مغایر بعضی رسانه ها.
2. مسجد، پیام منفی ندارد؛ به بر خلاف برخی رسانه ها که پیام منفی هم دارا هستند.
3. پیام مسجد، موجب نفوذ در فوءاد و ذهن ها مخاطبین میشود؛ به بر خلاف خبر ها تنی چند از رسانه ها.
4. پیام مسجد، قادر است انقلاب ساز باشد؛ اما خبر ها برخی رسانه ها انقلاب سوز.
5. خبرها رسانه ها در روز بعد از آن و یا این که حتی چندین ساعت بعد از آن کهنه میشود؛ به مغایر پیامهای مسجد.
6. در رسانة مسجد، حق تقدم با پیام فقاهتی و پایین تأثیر احکام آیین میباشد؛ البته در اکثر رسانه ها حق تقدم با مسائل اقتصادی و سیاسی میباشد.
شاید هیچ پایگاهی به اندازة «مساجد» در تبلیغ اسلامی بازی نقش نکرده باشد؛ از مجال فرستاده پروردگار(ص) تا به امروز اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهمترین نرم افزار های مساجد بوده و میباشد.
7. پیام مسجد، ارشادوراهنمایی و هدایت میباشد؛ به بر خلاف خبر ها بعضا رسانه ها که تنها آگهی میباشد و احیاناً همدم با تخریب و گمراهی.
8. پیام دهنده در مسجد (امام) می بایست عادل و فقید باشد؛ به بر خلاف پیام دهنده در بعضا از رسانه ها که شرط خاصی نداشته و هر که قادر است در رده پیام دهنده باشد.
9. پیام دهندة مسجد، استفاده کننده را می شناسد و طبق گنجایش وی پیام میدهد؛ البته رسانه ها عمدتاً به هر گیرنده ای پیام میدهند.
10. پیام مسجد وقار نصیب میباشد؛ به بر خلاف عمده رسانه ها.
11. در حین تاریخ مساجد حقیقی وواقعی (خیر مساجدی مثل مسجد ضرار) مخاطبین خویش را از مسیر حق گم راه نساخته میباشد؛ اما رسانه ها معاویه را امیر و حضرت علی(ع) را کافر و امام حسین(ع) را فرنگی معرفی کردند.
8. روحی، دیوانه
اضطراب و نگرانی یک کدام از گران قدر ترین خطاها معاش بشر و ادب یکی گمشده های اساسی انسان میباشد که همواره در جستجوی آن بوده و است و از شروع معاش برای یافتن آن عملکرد نموده است.
قرآن کریم و مهربان با پاراگراف ای کوتاه و پرمغز، مطمئن ترین و مجاورت ترین منش را چهت نیل به وقار علامت داده و میفرماید: «اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُاینترنتُ»؛[11] «بدانید که با خاطر خداوند دلها آهسته می‌گیرد.» همینطور میفرماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُاینترنتِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا ایمَانًا مَعَ ایمَانِهِمْ»؛[12] «وی کسی میباشد که ادب را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.»
امام راست گو(ع) به مسلمانها پیشنهاد می نمایند که به هنگام تقابل با ایرادات و اندوههای مادی، به نماز و مسجد هواخواهی ببرند؛ چنانکه میفرمایند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»؛[13] زمانی که اندوهی از اندوههای جهان یکی شمارا فرا گرفت، چه می گردد که وضو گرفته به مسجد درون خواهد شد و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، پروردگار را بخواند [و دعا نماید]؛ مگر نشنیده ای که معبود میفرماید: و با شکیبایی و نماز امداد جویید.»
شناخت با کارکردهای مسجد به ما امداد می نماید تا با منفعت گیری از معدود ترین تجهیزات در جهت جذب مؤمنین، مخصوصاً جوان ها استعمال نموده و آنگاه از پروردگار منان بخواهیم در حرف، فعالیت و عمل ما برکتی قرار دهد تادر نمازگزاران تأثیرگذار باشد. چنانکه اکثری از مبلغین گرامی با برگزاری جلسات هفتگی برای جوان ها منجر گردیده اند عدة متعددی از جوان ها جذب حوزه شوند یا این که جزء جوان ها بسیار عالی و گزینه تأیید در آن حیطه گردند.
بیان این نکته ضروری میباشد که تأثیر فعالیتهای فرهنگی شرعی معمولاً دراز بازه میباشد و نباید انتظار داشت اثر ها یک نرم افزار در مدتی کوتاه ظواهر خواهد شد؛ مثلا میبینیم همت عموم به رهبری امام خمینی ;، برای برپایی انقلاب بعداز سالهای متمادی فیض داد و نظام اسلامی به ثمر جلسه.
امامزاده سید کمال الدین سین